کنترل کیفیت روغن موتور و سایر روانکارهای صنعتی و خودرویی مورد استفاده در خودرو و تجهیزات صنعتی، در افزایش کارکرد بهینه و طول عمر خودرو و دستگاه های صنعتی نقش بسیار مهمی دارد. كارائي و سطح كيفيت روانکارها تنها از روی آزمایش های فیزیکی و شیمیایی همچون سایر کالاها نمی توان پیش بینی نمود. با توجه به دخالت عوامل متعدد در محیط های عملیاتی روانکارها ارزیابی کیفیت توسط مصرف کنندگان امکان پذیر نمی باشد. به همين دليل آزمون ها و متد های خاصی توسط انجمن های بين المللي براي كنترل كيفيت ایجاد گردیده است. جهت کنترل کیفی ویژگی های روغن موتور و روانکارهای خودرویی و صنعتی، طبق استانداردهای بین المللی و ملی، اندازه گیری ویژگی ها و پارامترهای متعدد الزامی می باشند. نتایج حاصل از این آزمایش ها، جهت تعیین نوع روانکارها و کیفیت آنها بسیار ضروری است.
آزمون های های کنترل کیفیت و ویژگی های روانکارها و روغن موتور
آزمون های شیمیایی
مشخص نمودن ترکیبات و ویژگی های شیمیایی روغن موتور و روانکارهای خودرویی و صنعتی از طریق تست های شیمیایی صورت می پذیرد. از جمله آزمایش های شیمیایی روانکارها می توان به اندازه گیری عناصر شیمیایی نیتروژن، فسفر، کلر، گوگرد و فلزات، آزمون عدد قلیایی و اسیدی، آزمون میزان خاکستر، تعیین مقدار آب و … اشاره نمود.
آزمون های فیزیکی
تست ها و آزمون های فیزیکی، شامل آزمایش هایی می باشد که خواص و ویژگی های فیزیکی همچون ویسکوزیته یا گرانروی در دماهای مختلف، نقطه اشتعال و نقطه احتراق، ضریب شکست، وزن مخصوص، نقطه ریزش و ابری شدن، میزان اتلاف روغن در اثر تبخیر ( تست نوآک) و … روانکارها را مشخص می نمایند.
آزمون های فیزیکی-شیمیایی
در این دسته آزمون ها، عناصر شیمیایی موجود در روانکارها از لحاظ اندازه، نوع پیوند و تعداد با استفاده از روش های طیف سنجی جذبی، نشری، پلاسما و اشعه ایکس اندازه گیری می شود. و نیز ساختار شیمیایی روغن موتور و روانکارها به کمک دستگاه هایی مانند UV و IR تعیین می شود. آزمون بین المللی ASTM D 3238 و آزمون ملی INSO 17761 جزو آزمون های فیزیکی-شیمیایی می باشد
آزمون های رومیزی( Benchmark)
در آزمون های رومیزی، روغن موتور و روانکارها در محیط عملیاتی که دارای شرايط مشابه شرایط عملیاتی واقعي روانکارها ولی با شدت بیشتر و در یک بعد از آن شرایط ( مثلا شرایط برای خوردگی مس، زنگ زدن و اکسید شدن شدید) قرار می گیرند. تغییرات حاصل در روغن موتور و روانکار و نیز تاثیر آن بر قطعات استاندارد پس از گذشت زمان مشخصی مورد بررسی قرار می گیرد. از جمله آزمون های رومیزی روغن موتور می توان به تست های پایداری در مقابل اکسید شدن، تمایل به ایجاد کف، خوردگی مس و زنگ زدگی اشاره نمود. آزمون های رومیزی حد وسط تست های فیزیکی و شیمیایی و آزمون های موتوری می باشند.
آزمون های موتوری
پس از انجام تست های چهارگانه بالا، روغن موتور و روانکارها در داخل موتورها یا دسـتگاه های استاندارد شده با شرایط کاملا مشخص ریخته می شود. پس از مدت زمان معيني روغن کارکرده دوبـاره تحـت آزمون های فیزیکی و شیمیایی قرار می گیرد و تغییرات خواص روغن موتور کارکرده با روغن موتور اولیه مورد بررسی قرار می گیرد.كليه قطعات موتوری یا دستگاه صنعتي نيز باز می شوند و تاثیرات روغن موتور و روانکارها بر قطعات موتور و دستگاه تعیین می گردد. پاک کنندگی موتور در شرایط آسان و متوسط و سخت کارکرد، خوردگی قطعات، اکسید شدن روغن در دماهای بالا و پایین، سایش سوپاپ و قطعات از جمله مواردی است که در آزمون های موتور مشخص می گردد.براساس اين بررسي ها و مقايسه نتايج تست هاي موتوري و دستگاهي روغن موتور و روانکار صنعتی با درجه بندی هـای خاص استاندارد قبول یا رد می شود.شرکت های مختلف سازنده موتور، آزمون های موتوری مربوط به خود را دارند.
آزمون های میدانی
روغن موتور و روانکارهای صنعتی و خودرویی که برای اولین بار به بازار عرضه می شوند بعد از آزمون های موتوری، آزمون های میدانی در دستگاه ها و ماشین های واقعی انجام می شود. تست های میدانی بسیار گران قیمت بوده و معمولا یکبار هنگام عرضه محصول جدید انجام می شود.
آزمایش های کنترل کیفیت روغن موتور و روانکارها بسیار متعدد هست و هرکدام از این آزمایش ها در شرایط مخصوصی صورت می پذیرد. کلیه شرایط و معیارهای آزمایش ها توسط مراجع ذیصلاح ملی و بین المللی تعیین و در دستورالعمل هر کدام از آزمایش ها مشخص گردیده است. در مقالات آتی هرکدام از تست ها، معرفی و اهمیت و ضرورت آنها تشریح می گردد تا اطلاعات روغن موتور و روانکارهای موجود در کاتالوگ محصولات برای مصرف کنندگان قابل استفاده گردد.
همان طور که در مقاله سطح کیفی روغن موتور API ذکر گردیده است. برای سطوح کیفی مختلف روغن موتور، استاندارد های خاصی تعیین گردیده است. در واقع این استاندارد ها شامل برخی از تست های روغن موتور می باشد که روش آزمون و محدوده مورد قبول نتایج هر کدام از تست ها به تفصیل بیان گردیده است. به عنوان مثال برای روغن موتور با سطح کیفی API: SN طبق استاندارد ملی ایران INSO 17651 نتایج مورد قبول تست های روغن موتور این سطح کیفی ذکر گردیده است.
